Της Άννας Καρρά,
Στις μέρες μας, η αναφορά σε σοβαρά τροχαία ατυχήματα τόσο από την έντυπη όσο και από την ηλεκτρονική ειδησεογραφία γίνεται ολοένα και συχνότερη. Το πρόβλημα έχει πάρει πια ανεξέλεγκτες διαστάσεις και επιτάσσει την προσοχή του νομοθέτη, ιδίως μέσω της πρόβλεψης διατάξεων για την χρηματική ικανοποίηση των συγγενών των θυμάτων. Πρωτίστως, κρίνεται απαραίτητο να διασαφηνιστεί ότι το πρόσωπο αρχίζει να υπάρχει μόλις γεννηθεί ζωντανό και παύει με το θάνατό του, συμφώνως προς το άρθρο 35 του Αστικού Κώδικα.
Όταν ένα πρόσωπο αποβιώσει εξαιτίας τροχαίου ατυχήματος, οι συγγενείς του τεκμαίρεται πως μπορούν να αξιώσουν αποζημίωση χρηματικής ικανοποίησης, την λεγόμενη «ψυχική οδύνη» (ΑΚ 932). Δηλαδή, το δίκαιο δεν αναγνωρίζει ως έννομο αγαθό μόνο την περιουσιακή ζημία αλλά και την ηθική βλάβη. Πρόκειται για μια μικρή ανακούφιση από τη λύπη, τη θλίψη, τη στεναχώρια ή και τον σωματικό πόνο που υπέστησαν τα πρόσωπα αυτά. Με τα χρήματα που θα επιδικασθούν, θα απολαύσουν ορισμένα αγαθά, ώστε να εξισορροπηθεί η δυσμενής κατάσταση, στην οποία περιήλθαν εξαιτίας του θανάτου. Δικαιούχοι της ενοχικής αυτής αξίωσης είναι τα πρόσωπα που συνδέονται με στενούς οικογενειακούς δεσμούς με το πρόσωπο που έχασε την ζωή του από την άδικη πράξη ενός άλλου προσώπου που προκάλεσε το τροχαίο δυστύχημα.
Επομένως, όποιος προξενήσει ζημία σε άλλον έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει (ΑΚ 59, 914). Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου, ο υπόχρεος οφείλει να καταβάλει τα νοσήλια και τα έξοδα της κηδείας σε εκείνον που κατά το νόμο βαρύνεται με αυτά. Έχει, επίσης, την υποχρέωση να αποζημιώσει εκείνον που κατά το νόμο είχε δικαίωμα να απαιτεί από το θύμα διατροφή ή παροχή υπηρεσιών (ΑΚ 928). Κατά κύριο λόγο με τα έξοδα αυτά επιβαρύνονται οι κατιόντες, οι ανιόντες και ο σύζυγος του, οπότε εκείνοι δικαιούνται να αποζημιωθούν. Το κάθε μέλος της οικογένειας έχει αυτοτελή αξίωση και το ύψος της αποζημίωσης εναπόκειται στην κρίση του Δικαστηρίου. Η ικανοποίηση συνίσταται σε πληρωμή χρηματικού ποσού, σε δημοσίευμα, ή σε οτιδήποτε επιβάλλεται από τις περιστάσεις (ΑΚ 59). Επιπρόσθετα, υπόχρεος της αποζημίωσης είναι το πρόσωπο που προκάλεσε παράνομα ζημία στον παθόντα, ανεξάρτητα από την υπαιτιότητά του.
Οι δικαιούχοι αξιώνουν την αποζημίωση με το ένδικο βοήθημα της αγωγής, ενώ το αρμόδιο δικαστήριο θα εξετάσει αν πληρούνται οι προϋποθέσεις άσκησής της και τα πραγματικά περιστατικά που θεμελιώνουν την ιστορική της βάση (ΑΚ 217). Η αγωγή που μέλλεται να ασκηθεί ονομάζεται καταψηφιστική, καθώς περιέχει την αναγνώριση της ενοχικής απαίτησης των δικαιούχων και την καταδίκη του εναγόμενου σε πράξη, δηλαδή ικανοποίηση της απαίτησης.
Δεν είναι λίγες, ωστόσο, οι περιπτώσεις, κατά τις οποίες το τροχαίο ατύχημα προξένησε κάποιος υπάλληλος ή βοηθός εκπλήρωσης κατά την διάρκεια εκπλήρωσης των καθηκόντων του. Κατά κύριο λόγο η ευθύνη του είναι προσωπική. Εντούτοις, το δίκαιο αναγνωρίζει ευθύνη ενός προσώπου και για αλλότριες πράξεις. Σύμφωνα με την διάταξη ΑΚ 334: «ο οφειλέτης ευθύνεται για το πταίσμα των προσώπων που χρησιμοποιεί για να εκπληρώσει την παροχή, όπως για δικό του πταίσμα. Η ευθύνη αυτή μπορεί εκ των προτέρων να περιοριστεί ή να αποκλειστεί, εκτός αν συντρέχει κάποια από τις περιπτώσεις του άρθρου 332». Παράλληλα, το άρθρο ΑΚ 922 ορίζει πως «Ο κύριος ή ο προστήσας κάποιον άλλον σε μια υπηρεσία ευθύνεται για τη ζημία που ο υπηρέτης ή ο προστηθείς προξένησε σε τρίτον παράνομα κατά την υπηρεσία του». Ερμηνεύοντας συστηματικά τις διατάξεις αυτές, συνάγεται πως το άρθρο ΑΚ 334 αφορά τις συμβάσεις και προϋποθέτει ύπαρξη προϋφιστάμενης ενοχικής σχέσης, ενώ το άρθρο ΑΚ 922 εφαρμόζεται στις περιπτώσεις αδικοπρακτικής ευθύνης.
Γίνεται αντιληπτό πως στην περίπτωση των τροχαίων ατυχημάτων έχει εφαρμογή το άρθρο ΑΚ 922. Έτσι, κρίνεται αναγκαίο να διατυπωθούν οι προϋποθέσεις εφαρμογής της διάταξης αυτής. Αναλυτικότερα, απαιτείται 1) σχέση πρόστησης, η οποία υπάρχει όταν ο προστήσας έχει το δικαίωμα να δίδει οδηγίες και εντολές στον προστηθέντα, σε σχέση με τον τρόπο εκπλήρωσης της υπηρεσίας του, 2) παράνομη και υπαίτια πράξη του προστηθέντος και 3) η παράνομη και υπαίτια αυτή πράξη να λάβει χώρα κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του. Προς επίρρωση των ανωτέρω, αν από κοινή πράξη περισσοτέρων προήλθε ζημία ή αν για την ίδια ζημία ευθύνονται παράλληλα περισσότεροι, ενέχονται όλοι εις ολόκληρόν. Το ίδιο ισχύει και αν έχουν ενεργήσει περισσότεροι συγχρόνως ή διαδοχικά και δεν μπορεί να εξακριβωθεί τίνος η πράξη επέφερε τη ζημία (ΑΚ 926). Έτσι, εκείνος που κατά το προηγούμενο άρθρο κατέβαλε ολόκληρη την αποζημίωση έχει δικαίωμα αναγωγής κατά των λοιπών. Το δικαστήριο προσδιορίζει το μέτρο της μεταξύ τους ευθύνης ανάλογα με το βαθμό του πταίσματος καθενός. Αν δεν μπορεί να εξακριβωθεί ο βαθμός αυτός, η ζημία κατανέμεται μεταξύ όλων σε ίσα μέρη (ΑΚ 927).
Αποτελεί αδήριτη ανάγκη, ο κύριος ή κάτοχος αυτοκινήτου που κυκλοφορεί μέσα στην Ελλάδα επί οδού, να έχει καλύψει με ασφάλιση την εκ τούτου έναντι τρίτων αστική ευθύνη (αρ. 2 παρ. 1 Ν. 489/76). Πιο αναλυτικά, η ασφαλιστική κάλυψη πρέπει να περιλαμβάνει την έναντι τρίτων αστική ευθύνη εξαιτίας θανάτωσης ή σωματικής βλάβης ή ζημιών σε πράγματα, στην οποία περιλαμβάνεται και η χρηματική ικανοποίηση για ψυχική οδύνη ή ηθική βλάβη, καθώς και την αστική ευθύνη λόγω θανάτωσης ή σωματικών βλαβών κατά των επιβαινόντων.
Τέλος, εξαιρούνται από την ασφάλιση οι ζημίες που προκαλούνται: α) από οδηγό, ο οποίος στερείται της άδειας οδήγησης που προβλέπεται από το νόμο για την κατηγορία του οχήματος που οδηγεί, β) από οδηγό, ο οποίος, κατά το χρόνο του ατυχήματος, τελούσε υπό την επήρεια οινοπνεύματος ή τοξικών ουσιών, κατά παράβαση του Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (ν. 2696/1999, ΦΕΚ 57 Α’), όπως εκάστοτε ισχύει, εφόσον η εν λόγω παράβαση τελεί σε αιτιώδη συνάφεια με την πρόκληση του ατυχήματος. Αν το όχημα που εμπλέκεται στο ατύχημα ανήκει κατά κυριότητα σε επιχείρηση εκμίσθωσης επιβατικών αυτοκινήτων, το δικαίωμα αναγωγής του ασφαλιστή ασκείται μόνο κατά του οδηγού του ζημιογόνου οχήματος, εφόσον υφίσταται έγκυρο μισθωτικό έγγραφο, γ) από όχημα, του οποίου γίνεται διαφορετική χρήση από αυτή που καθορίζεται στο ασφαλιστήριο συμβόλαιο και στην άδεια κυκλοφορίας, εφόσον η χρήση αυτή τελεί σε αιτιώδη συνάφεια με την πρόκληση του ατυχήματος (αρ. 6β Ν. 489/76, αρ. 4 Ν. 3557/2007).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Ε. Γεωργιάδης, Εγχειρίδιο Ειδικού Ενοχικού Δικαίου, Π. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, 2014
- Απόστολος Σ. Γεωργιάδης, Ενοχικό Δίκαιο-Γενικό μέρος, Π. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, 2015
